برنامه تلویزیونی «جهان آرا»، یکشنبه شب اول مردادماه با موضوع بررسی پدیده آقازادگی روی آنتن شبکه افق رفت.

 این روزها بحث آقازادگی دوباره در سطح جامعه داغ شده و برخی اظهارنظرها در این زمینه، حساسیت‌ها را بالا برده است. بر این اساس برنامه تلویزیونی «جهان‌آرا»، یکشنبه شب به همین مسئله اختصاص داشت و با عنوان «خط ویژه، بررسی پدیده آقازادگی» روی آنتن رفت.

 دکتر صادق کوشکی استاد دانشگاه و تحلیل‌گر مسائل سیاسی، میهمان جهان‌آرا بود و در گفت‌وگو با محمدحسین بدری، به بحث پیرامون همین مسئله پرداخت.

 کوشکی در ابتدای این برنامه واژه «آقازادگی» را جزو عبارات خاص دانست که به‌دلیل خطای بعضی‌ها دچار ظلم شده و در همین باره گفت: این کلمه جزو مفاهیم فرهنگ دینی ماست که به‌شخص محترم و مورد اعتماد دینی مردم می‌گفتند. کلمه «آقا» برای ارباب‌ها به‌زور خرج می‌شد، ولی مثلاً برای پیش‌نمازی که در دل مردم جا داشت گفته می‌شد. قبل از پیروزی انقلاب، مردم قبل از اینکه اسم حضرت امام را بیاورند به ایشان آقا می‌گفتند و به‌خاطر احترام به این افراد که جنبه تقدس داشت، فرزندان ایشان هم مورد احترام بودند و به آنها «آقازاده» می‌گفتند.

 وی به بار منفی عبارت آقازادگی بعد از خطاهای مسئولین اشاره کرد و بیان داشت: الان اگر به کسی این واژه اطلاق شود نمی‌پسندد و تکذیب می‌کند. این واژه بار روان‌شناسی هم پیدا کرده است. افرادی هستند که به‌خاطر قدرت پدر و اطرافیان‌شان سوءاستفاده سیاسی و اقتصادی می‌کنند و برای خودشان جایگاهی درست کرده‌اند.

این استاد دانشگاه با اشاره به نامه 53 نهج‌البلاغه تصریح کرد: امیرالمؤمنین در این نامه می‌فرمایند: «هر مسئولی خواصی دارد، اینها اهل تطاول و استئثار -و به تعبیر امروز رانت‌خواری و چپاول- هستند و در معامله منصف نیستند. حاکم دینی ریشه این فساد را باید از ابتدا بخشکاند و به‌هیچ‌کدام از اینها منصب حکومتی واگذار نکند و به‌گونه‌ای با آنها رفتار کن که قراردادی به سود آنها منعقد نشود که این سود به زیان مردم خواهد بود.»

وی افزود: حضرت در ادامه این نامه می‌فرماید: «اینها در هر فعالیتی وارد شوند و بهره اضافی ببرند این بهره به مردم تحمیل می‌شود. در این حالت سود این اتفاق به‌نفع این خواص است و عیب و ننگ آن در دنیا و آخرت برای تو مسئولی که در سایه تو این اتفاق رخ داده است... و در این مسئله باید صبر کنید... وقتی این کار را کردید و برای‌تان سنگین تمام شد، سنگینی قیامت را به‌خاطر بیاورید و این کارها برای شما آسان می‌شود... اگر این کار را نکنید رعیت به شما بدگمان می‌شوند...»

کوشکی در ذیل حدیثی از امام رضا علیه‌السلام که در آن یکی از یاران امام بعد از ولایتعهدی ایشان با ابراز امیدواری از اینکه وضع مالی بهتری پیدا می‌کند تصریح کرد: امام رضا بعد از اظهار خوشحالی این فرد به او می‌گویند اگر روزی به قدرت برسیم درآمد شیعیان و اطرافیان من کمتر و عسرت‌شان بیشتر می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه با طرح این سئوال که چرا بعد از پیروزی انقلاب آقازاده‌های متخلف بیشتر می‌شوند تأکید کرد: گاهی اوقات وقتی تخلف فرزند یک وزیر مطرح می‌شود نه‌تنها اظهار شرمساری نمی‌کنند، بلکه از آن تخلف بنام حق شهروندی هم دفاع می‌کنند. این موضوع به‌خاطر این شیوع پیدا کرده که حلال و حرام‌های فقه سیاسی شیعه در آن اعمال نشده است.

وی با بیان اینکه میدان ندادن به فرزندان مسئولین و اطرافیان آنها در زمان پیامبر چنان جا افتاده بود که حتی تا زمان خلیفه دوم هم رعایت می‌شده است اظهار داشت: یکی از خلفای جور این کار را شروع می‌کند و به‌طور غیرقانونی بستگان خود را در مسئولیت‌های مختلف حکومتی منصوب می‌کند و وقتی مردم از او سئوال می‌کنند که این انتصابات را بنابر چه استنادی انجام دادی از جهل مردم استفاده می‌کند و با استناد به آیه‌ای از قرآن که حق خویشان خود را بده! آنها را قانع می‌کند.

این کارشناس مسائل سیاسی در پاسخ به این سئوال که وضعیت حال حاضر جمهوری اسلامی ناشی از چیست تأکید کرد: ما اسم نظام را جمهوری اسلامی گذاشتیم و مشروعیت آن را از اسلام گرفتیم، اما سازوکارهای آن را از دین نگرفتیم. بخش زیادی از سازوکارهای حکومتی ما به دوران پهلوی و قاجار و شاهان ظالم برمی‌گردد، یعنی 40 سال دستورالعمل‌های دینی در حکومتی که به‌نام دین برپا شده رعایت نشده است.

وی اصلاح این وضعیت را منوط به ورود دین به این عرصه دانست و توضیح داد: حوزه‌های ما باید در عرصه فقه سیاسی هم ورود کنند تا مانند احکام عبادی، حلال و حرام سیاسی هم وجود داشته باشد.

کوشکی با طرح این سئوال که آیا فرزندان همه مسئولین جمهوری اسلامی ویژه‌خوار هستند پاسخ داد: بعضی از مسئولین جمهوری اسلامی به‌هیچ وجه وارد این مسائل نشدند، چون به دستورالعمل امام علی(ع) باور داشتند و سخت‌گیری بیشتری انجام دادند.

این استاد دانشگاه نمونه بارز آقازادگی دینی را رفتار امام حسین(ع) با حضرت علی‌اکبر (س) عنوان کرد و تصریح کرد: امام حسین(ع) در روز عاشورا به فرزند خود می‌گویند اولین کسی از خویشان که باید به میدان برود تو هستی. نمونه دیگر آن همین امروز در بحث غبارروبی حرم امام رضا(ع) بود که وقتی به فرزندان رهبر انقلاب هم می‌گویند شما در این مراسم شرکت کنید، خود ایشان نهی می‌کنند و می‌گویند اگر قرار باشد عموم مراجعه‌کنندگان در این مراسم شرکت کنند فرزندان من هم می‌توانند بیایند.

وی به دلایل مختلف موضوعیت پیدا کردن آقازادگی اشاره کرد و یکی از آنها را گفته نشدن معارف و تبدیل نشدن آن به قانون برشمرد و توضیح داد: یکی از وظایف رسانه‌ها این است که این‌قدر باید در مذمت این موضوع بحث شود که آن را زشت جلوه بدهند. متأسفانه این امری که به تعبیر امیرالمؤمنین(ع) نهی مطلق است، این‌قدر عادی و حتی تبدیل به ارزش می‌شود که به قول یکی از همین آقازاده‌ها، پدرش در حال استفاده از سهم خودش از بیت‌المال است!

عضو هیئت علمی دانشگاه بحث «تربیت» را در این خصوص مهم توصیف کرد و افزود: شاید یک مسئول از عهده تربیت صحیح فرزند خود برنیاید، اینجا بحث قانون پیش می‌آید. فهم دینی این است که اگر یک نفر به‌عنوان فردی عادی تخلفی کرد باید طبق قانون مجازات شود، ولی اگر از بستگان یک مسئول این تخلف را انجام داد هم آن فرد باید مجازات شود و هم آن مسئول، چون متخلف عادی فقط آبروی خود را می‌برد، ولی یک آقازاده حتی اگر پدرش هم دخالتی در امور او نداشته باشد حتی آبروی یک حکومت دینی را می‌برد.

کوشکی یکی از نتایج پدیده آقازادگی را علاوه بر بی‌اعتمادی به حکومت، تضعیف ایمان مردم دانست و تأکید کرد: باید طوری شود که اگر فرزندان یا بستگان یک مسئول در دوره مسئولیتش تخلفی انجام داد، در دور بعد مسئولیت جرئت کاندیداتوری نداشته باشد. اگر قرار باشد فرهنگ سیاسی درست شود باید قانون وضع و اجرا شود. شاید از دولت و مجلس هیچ‌وقت چنین طرح و لایحه‌ای بیرون نیاید که در این زمینه قوه قضائیه باید پیشگام باشد.

وی به تعبیر دیگری از امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه اشاره کرد که در آن حضرت، بعضی افراد در قبال بیت‌المال را به گله شترهایی تشبیه کرد که یک فصل نچریده‌اند و ادامه داد: ریشه اینها در عدم وضع قانون با ضمانت اجرای مناسب، عدم زشت دانستن فرهنگ سیاسی جامعه و عدم تربیت صحیح است.

این استاد دانشگاه به مخدوش شدن فرهنگی قدیمی میان ایرانیان اشاره کرد که مضمون آن تکیه بر توانایی خود و توکل بر خداوند است و در این باره گفت: در گذشته کمتر مردی بود که به اقوام حتی نزدیک خود در باره کاری رو بیندازد و این کار بین مردم زشت شمرده می‌شد، چون می‌گفتند فلانی هنوز مرد نشده و از پس خود برنمی‌آید.

کوشکی با یادآوری تعابیر امام علی(ع) در باره خواص تصریح کرد: امیرالمؤمنین(ع) در باره خواص می‌فرمایند که فایده‌شان از همه کمتر، دردسر و غرغرشان از همه بیشتر، موقع ضرورت غیب می‌شوند و موقع سهم‌خواهی می‌آیند و از همه بیشتر سهم می‌خواهند. خیلی از اینها مسئول می‌شوند و در انتخابات هم دیدیم که پول می‌دهند تا در یک لیست قرار بگیرند.

وی ادامه داد: حضرت علی(ع) در مقابل خواص می‌فرمایند بار حکومت بر دوش عوامی است که سهمی از سفره حکومت نمی‌خواهند و در موقع خطر داوطلب و در موقع تقسیم غنایم غایب می‌شوند.

این تحلیل‌گر مسائل سیاسی با طرح کنایه‌ای از کسانی که خود را جزو ذخایر نظام می‌دانند یادآور شد: اینکه این افراد چرا هنوز در مسئولیت‌های بالا قرار دارند، به‌خاطر این است که خیلی از مردم نادانسته مشغول کولی دادن به آنها هستند و این افراد را از بالا به پایین نمی‌آورند.

عضو هیئت علمی دانشگاه با تأکید بر اینکه هیچ مسئولی با نصایح بنده در این برنامه یا خواندن نهج‌البلاغه دگرگون نمی‌شود بیان داشت: روی صحبت من با مردم است که شما نباید چنین افرادی را برای بار دیگر به قدرت برسانید. وقتی به یک لیست با یک توصیه رأی می‌دهید نتیجه آن می‌شود که افرادی ویژه‌خوار در حوزه‌های مدیریتی وارد می‌شوند که پیامدهای آن را به‌وضوح می‌توان مشاهده کرد.

وی به شیوه‌های برخورد با پدیده آقازادگی اشاره کرد و با تأکید بر نقش رسانه‌ها گفت: زشتی این ماجرا باید به‌صورتی باشد که اگر فرزند یک مسئول تخلف کرد، بلافاصله پدر او عذرخواهی کند و استعفا بدهد.

کوشکی ورود افکار عمومی، مطالبه‌گری و ایجاد فشار را راهکار دیگر معالجه بیماری آقازادگی دانست و تصریح کرد: در کره‌جنوبی همین افکار عمومی توانستند با مطالبه‌گری رئیس‌جمهور خود به‌خاطر سوءاستفاده یکی از دوستانش مجبور به عذرخواهی چندباره و در نهایت استعفا کند.

این استاد دانشگاه به «عدالت‌خواهان فصلی» به‌عنوان آفت پیش روی عدالت‌طلبی اشاره کرد و گفت: عدالت‌خواهی فصلی یعنی وقتی مسئولیت داشته باشید اعتراضی نکنید و وقتی کنار گذاشته شوید زبان به اعتراض و انتقاد بگشایید. به‌نظر می‌رسد عدالت‌خواهان فصلی از کسی که ظلم می‌کند بدتر باشند، چون آبروی عدالت را هم می‌برد.

وی در بخش پایانی این برنامه در باره اظهارات یکی از تئوریسین‌های اجتماعی که گفته بود افراد باید سیر باشند تا مسئولیت بگیرند گفت: وقتی از او می‌پرسند استدلال شما چیست می‌گوید حکمرانی یک وزانت و وقاری می‌خواهد که باید آن را تجربه کرده باشد! متأسفانه اینها ایدئولوگ یک جریان خاص در کشور هستند و افرادی هم به‌صورت جدی حرف آنها را می‌خوانند و عمل می‌کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاهی به تعبیر «مترفین» در قرآن اشاره و تصریح کرد: قرآن می‌فرماید یک جامعه وقتی فاسد می‌شود که اشراف بر آن مسلط می‌شوند. اگر این افراد می‌توانند یک جامعه را به فساد بکشانند در نقطه مقابل هم باید معلمانی باشند که بتوانند جلوی این فساد را بگیرند و آن را اصلاح کنند.