دبیر مالی و اقتصادی کمیته ملی سدهای بزرگ گفت: ترکیه با احداث سد در حوضه ارس می‌تواند تهدیدی برای کشاورزی ایران در دشت مغان باشد. در افغانستان هم سدهایی نظیر کمال‌خان و پاشدان احداث می‌شود که می‌تواند با تاثیر بر میزان آب ورودی از طریق هیرمند به ایران بر اقلیم سیستان و بلوچستان آثار اقتصادی و محیط زیستی را منجر شود.
محمدابراهیم رئیسی، درباره فعالیت‌های سدسازی در ترکیه و افغانستان و تاثیر آن بر بروز خشکسالی در ایران اظهار داشت: با توجه به نامتناسب بودن نزولات جوی، سدسازی به عنوان یکی از روش‌های مدیریت منابع آب در کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد، ما هم از همین شیوه استفاده می‌کنیم، ضمن اینکه بدیهی است اگر بدرستی از این سازه استفاده نشود می‌تواند منفی باشد.
مخاطره امنیت غذایی در نبود سدها
وی افزود: در کشور ما با توجه به رشد جمعیت و توسعه کشور اصولا بدون سد امکان تامین آب کشاورزی، صنعت و شرب را نداشتیم، متوسط بارندگی در کشور ما 250 میلی‌متر و آن هم در فصل بهار و زمستان است، ما کشوری هستیم که بر اساس سیاست‌های اتخاذ شده در نظر داریم مواد غذایی مورد نیاز را خودمان تولید کرده و امنیت غذایی داشته باشیم. اگر سد نداشتیم، نمی‌توانستیم در وقت مقتضی از بارندگی‌ها استفاده کنیم و آب موجود در کشور را مدیریت کنیم، اگر چه انتفاداتی بر مدیریت آب کشور وارد است. ضمن اینکه سدهای برقابی هم داریم که بخصوص در فصل تابستان برای ما و به جهت تولید برق زمان پیک بسیار اهمیت دارند.
سد، سلاح ترکیه است
این کارشناس اقتصاد مدیریت منابع آب در ادامه با بیان اینکه کشوری مثل ترکیه از سد به مثابه سلاح در قبال کشورهای پایین‌دست استفاده می‌کند، گفت: عمده آبی که وارد عراق و سوریه می‌شود از دجله و فرات است که سرچشمه آنها در ترکیه است، طبیعی است هر حرکتی در بالادست می‌تواند بر این دو کشور تاثیر داشته باشد، مهم‌تر اینکه سدسازی‌های ترکیه در منطقه آناتولیِ جنوب‌شرقی (گاپ) به این سمت می‌رود که 1.2 تا 1.7 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی را گسترش داده و 22 هزار گیگاوات ساعت برق تولید کند که عدد قابل توجهی است.
ترکیه با محیط زیست ایران چه می‌کند؟
وی ادامه داد: عراق و سوریه هر دو کشورهایی هستند که به لحاظ توسعه اقتصادی و اشتغال غیر از نفت به کشاورزی وابسته‌اند، بخصوص بعد از اتفاقات سیاسی دو کشور چشم‌انداز اقتصادی خود را در کنار نفت بر اساس کشاورزی بنا کرده‌اند، طبیعی است که سدسازی‌های ترکیه منجر به کم شدن سهم زیادی از آب ورودی به این دو کشور خواهد شد، اقدامات سدسازی ترکیه در ایران مستقیم نیست و اگر هم باشد کم است زیرا از آبی که وارد حوضه دجله و فرات و سپس شط‌العرب می‌شود استفاده‌ای جز کشتیرانی نداشته‌ایم، علاوه بر این یک نظریه هم وجود دارد که آب ورودی به خلیج‌فارس کم شده و شوری را بالا برده و زندگی میگو و ماهی‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، اما به گمان من مهم‌ترین اثر روی کشور ما مربوط به مباحث محیط‌زیستی است که پیامدهای اقتصادی آن نیز قابل توجه است.
سوغات سدهای ترک برای ایران
رئیسی خاطرنشان کرد: منبع اصلی تامین آب هورالعظیم؛ تالاب مشترک ایران و عراق از دجله و فرات است، در صورت کم شدن ورودی تبعات محیط‌زیستی شدیدی از جمله بروز پدیده ریزگردها برای کشور ما در پی داشته و در استان‌های غربی ما جدا از سلامت روی بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله کشاورزی تاثیر خواهد گذاشت. از عمده‌ترین آثار پدیده ریزگردها می‌تواند تعطیلات مکرر مدارس، تعطیلی فرودگاه‌ها، صنایع، آسیب به منابع آب، منابع انرژی، ارتباطات از راه دور، خطوط برق، افزایش شیوع بیماری‌های ریوی، چشم، پوست و تنفسی، تخریب اراضی کشاورزی و تاثیر آن بر عملکرد محصولات کشاورزی، چمن‌زارها و جنگل‌ها، به ویژه در مناطق جنگلی زاگرس و کاهش تولیدات کشاورزی، دام و زنبورداری باشد.
ریزگردها سالی 1،600،000،000میلیارد دلار به کشاورزی ایران خسارت می‌زنند
وی افزود: برآوردها نشان می‌دهد اثرات سوء ریزگردها بر کشاورزی کشور ما و عراق 1000 میلیون دلار است. در کشور ما 1044 میلیون دلار و در کشور عراق 1404 خسارت وارد کرده، درواقع سالی یک میلیارد دلار به بخش کشاورزی به ما خسارت وارد می‌کند که اگر این ارقام بروزرسانی شود به حدود 1.6 میلیارد دلار در سال می‌رسد.
تهدید احداث سد روی ارس چیست؟
دبیر کمیته مالی و اقتصادی کمیته ملی سدهای بزرگ گفت: باید به این نکته نیز توجه داشت که ترکیه با احداث سد در حوضه ارس می‌تواند تهدیدی برای کشاورزی ایران در دشت مغان و طرح‌های برقابی و کشاورزی مشترک ایران و آذربایجان نظیر سد خداآفرین و قیزقلعه‌سی و طرح برقابی مشترک ایران و ارمنستان، نیروگاه‌های برقابی قره‌چیلر و مگری باشد. هم‌اکنون نیز سد «کاراکورت» ترکیه در این حوضه به بهره‌برداری رسیده است.
از کمال‌خان و کجکیِ افغانستان تا هامون و سیستانِ ایران
وی در ادامه به موضوع اقدامات آبی در کشور افغانستان پرداخت و گفت: در افغانستان هم سدهایی نظیر کمال‌خان و پاشدان احداث می‌شود که می‌تواند با تاثیر بر میزان آب ورودی از طریق هیرمند به ایران بر اقلیم سیستان و بلوچستان آثار اقتصادی و محیط زیستی را منجر شود. سد بزرگ بخش‌آباد که ظرفیت ذخیره‌سازی 1360 میلیون متر مکعب آب را دارد از دیگر سدهای کشور افغانستان است که بر روی رود فراه واقع شده که تغذیه اصلی تالاب بین‌المللی هامون به حساب می‌آید. بر اساس مطالعات انجام شده بهره‌برداری از سدهای کجکی در بالادست حوضه هیرمند، دهلا در رودخانه ارغنداب و کمال‌خان در انتهای مسیر حرکت رودخانه هیرمند به سمت ایران، آبدهی ورودی به ایران را تحت‌الشعاع قرار داده، معیشت مردم دشت سیستان با سختی روبه‌رو کرده، دریاچه هامون را خشک و زمینه منازعات آبی ایجاد خواهد کرد.
اهمیت دیپلماسی آب
وی تاکید کرد: با توجه این موارد توجه به اقتصاد سیاسی آب؛ دیپلماسی آبی می‌تواند از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار باشد. این امر نیازمند تامین مطالعات پشتیبان و مذاکرات فنی و با توجه به جنبه‌های مختلف روابط کشورها در خصوص بهره‌برداری از آب‌های مرزی است. همان فعالیتی که توسط دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو اخیرا مورد توجه قرار گرفته و نیازمند سرعت بخشیدن است.
